تاریخچه پنبه در ایران، از تولید تا تجارت

پنبه یکی از اولین رشته های گیاهی بود که برای تولید پارچه مورد استفاده قرار گرفت و علی رغم فرایند تولید پیچیده و سختش، هم چنان به عنوان مهم ترین کالای زراعی غیر خوراکی مورد توجه همگان است.

ردپای پنبه، اولین بار در معابد و قبرستان های هند و پرو چند هزار سال پیش از میلاد دیده شد. چینیان باستان نیز احتمالا آن را در قرن هفتم میلادی تولید، و به مصر و یونان معرفی کردند.

در ایران نیز، پنبه تاریخچه طولانی دارد که تاریخ شناسان شروع آن را به دوره هخامنشیان نسبت می دهند و بر این باورند که به محض شناخت آن، شروع به زراعت پنبه نیز جریان گرفت. همین طور منابع زیادی مبنی بر به کار بردن پنبه در اشعار فارسی، مثل شاهنامه فردوسی نیز وجود دارد؛

در اوایل قرن نوزدهم، کمپانی های هندی تحت سلطه انگلیس، پنبه خام را در ازای کالاهایی مثل شکر و روغن از ایران به هند وارد می کردند و در اواسط همین قرن بود که تجارت پنبه به واسطه تاجرانی از اقصی نقاط ایران مثل خراسان، مازندران، گلستان، یزد، کاشان، کرمان و قم رونق گرفت. در آن زمان پنبه محصولی تابستانه بود که در فروردین کاشته و در مرداد برداشت می شد. در دهه 1950 و 1960 ایران جزو ده یا پانزده کشور تولید کننده پنبه بود و توانسته بود بازار های بریتانیای کبیر، ژاپن و آلمان شرقی را در دست بگیرد. افزایش تولیدات پنبه بعد از جنگ جهانی دوم، مصادف شد با به کار گیری و شکوفایی زمین هایی حاصل خیز در شهر گرگان، واقع در شمال ایران. با شروع دهه 30 میلادی، زراعت پنبه در این منطقه به شدت رونق گرفت ( از 5000 هکتار در سال 1313 به 17000 هکتار در سال 1316) به خصوص بعد از آن که رضا شاه بخش زیادی از زمین های قابل کشاورزی را تبدیل به دارایی های شخصی خود کرد.